आज हम आपके लिए हिंदी व्याकरण के अंतर्गत 1000 vilom shabd in hindi– विलोम शब्द नामक पोस्ट लेकर आये हैं। जिसमें हिंदी के 1000 शब्दों के विलोम शब्दों का संग्रह किया है।
ये शब्द विभिन्न कक्षाओं एवं प्रतियोगी परीक्षाओं की तैयारी करने वाले छात्रों के लिए बहुत उपयोगी सिद्ध होंगे। vilom shabd का संग्रह वर्णमाला के क्रम में किया गया है। जिससे शब्द ढूंढने में असुविधा न हो।
विलोम शब्द का अर्थ- vilom shabd in hindi
विलोम शब्द का अर्थ है- उल्टा या विपरीत। किसी एक शब्द का विपरीत या उल्टा अर्थ बताने वाला शब्द उसका विलोम या विपरीतार्थक शब्द कहलाता है। विपरीतार्थक शब्दों को विलोम शब्द, प्रतिलोमार्थक, विपर्यायवाची और विलाम शब्द भी कहते हैं।
विलोम शब्दों की रचना- antonyms meaning in hindi
विलोम शब्दों की रचना कई प्रकार से होती है। कभी कभी कोई पूर्णतया भिन्न शब्द विलाम शब्द के रूप में प्रयुक्त होता है तो कभी मूल शब्द में ही उपसर्ग लगाकर विरोधी अर्थ वाले शब्द बना दिये जाते हैं।
वस्तुतः इन शब्दों की रचना सात प्रकार से पाई जाती है-
1- प्रचलित शब्दों द्वारा विलोम शब्दों की रचना।
2- स्वतंत्र शब्दों द्वारा
3- उपसर्गों द्वारा विपरीतार्थक शब्दों की रचना।
4- उपसर्ग परिवर्तन द्वारा निर्मित विलोम शब्द
5- अ तथा अन के प्रयोग से निर्मित शब्द
6- लिंग परिवर्तन के द्वारा निर्मित विलोम शब्द
7- एक साथ आने वाले विलोम शब्द।
अ- vilom shabd in hindi
अतिवृष्टि- अनावृष्टि
अमृत- विष
अमर- मर्त्य
अपेक्षा- उपेक्षा
अपेक्षित- अनपेक्षित
अर्वाचीन- प्राचीन
अपकार- उपकार
अमीर- गरीब
अनभिज्ञ- भिज्ञ
अजल- निर्जल
अनुकूल- प्रतिकूल
अनुराग- द्वेष
अधूरा- पूरा
अवलंब/आलम्ब- निरालंब
अक्षर- क्षर
असली- नकली
अथ- इति
अल्प- बहु, अधिक
अल्पसंख्यक- बहुसंख्यक
अल्पज्ञ- बहुज्ञ
अर्थ- अनर्थ
अति- अल्प
अत्यधिक- स्वल्प
अनादर- आदर
अत्यंत- अनत्यंत
अधम- उत्तम
अधिक- न्यून, कम
अनुलोम- विलोम, प्रतिलोम
अग्रिम- अंतिम
असाध्य- साध्य
अंतरंग- बहिरंग
अंतर्मुखी- बहिर्मुखी
अधोमुखी- ऊर्ध्वमुखी
अधोगामी- ऊर्ध्वगामी
अंतर्द्वंद्व- बहिर्द्वंद
अंगीकार- अस्वीकार
अनिवार्य- वैकल्पिक
अवनि- अम्बर
अग्नि- जल
अभिव्यक्त- अनाभिव्यक्त
अज्ञ- विज्ञ
अचल- चल
अगम- गम
अटल- चंचल
असीम- सीमित
अंतिम- प्रथम
अर्पण- ग्रहण
अपव्ययी- मितव्ययी
अतिथि- आतिथेय
अंकुश- निरंकुश
अलभ्य- लभ्य
अगला- पिछला
अकाल- सुकाल
अधर्म- धर्म
अंदर- बाहर
अभिमानी- निराभिमानी
अनाहूत- आहूत
अंशतः- पूर्णतः
अल्पकालीन- दीर्घकालीन
अवरोध- सहयोग
अधुनातन- पुरातन
अध्यवसाय- अनध्यवसाय
अग्राह्य- ग्राह्य
अल्पायु- दीर्घायु
अभ्यस्त- अनभ्यस्त
अनुरक्ति- विरक्ति
अनुरक्त- विरक्त
अतल- वितल
अनुज- अग्रज
अनुग्रह- विग्रह
अवर- प्रवर
अरुचि- सुरुचि
अभिशाप- वरदान
अंधकार- प्रकाश
अस्त- उदय
अनंत- अंत
अमावस्या- पूर्णिमा
अक्रूर- क्रूर
आ
आदान- प्रदान
आदि- अंत
आदर- निरादर
आगमन- निगमन/ प्रस्थान
आयात- निर्यात
आस्तिक- नास्तिक
आशा- निराशा
आकाश- पाताल
आकार- निराकार
आपद- निरापद
आवरण- निरावरण
आस्था- अनास्था
आहत- अनाहत
आमिष- निरामिष
आकुंचन- प्रसारण
आकर्षण- विकर्षण/ प्रतिकर्षण
आचार- अनाचार
आवाहन- विसर्जन
आलोक- तिमिर
आरोही- अवरोही
आधुनिक- प्राचीन
आश्रित- अनाश्रित/ निराश्रित
आवश्यक- अनावश्यक
आग्रह- दुराग्रह
आसक्त- अनासक्त
आजादी- गुलामी
आभ्यंतर- बाह्य
आदिष्ट- निषिद्ध
आय- व्यय
आहूत- अनाहूत
आतप- निरातप
आदृत- निरादृत
आवृत्त- निरावृत
आवर्तक- अनावर्तक
आरूढ़- अनारूढ़
आत्मावलम्बी- परावलम्बी
आविर्भाव- तिरोभाव
अशयात्मिक- भौतिक
आर्द्र- शुष्क
आधार- निराधार
आगामी- विगत
आबाल- वृद्ध
इ # vilom shabd
इच्छुक- अनिच्छुक
इष्ट- अनिष्ट
इच्छा- अनिच्छा
इधर- उधर
इहलोक- परलोक
इति- अथ/आदि
इकट्ठा- अलग
ई
ईश- अनीश
ईश्वर- जीव/ अनीश्वर
ईप्सित- अनीप्सित
ईमानदार- बेईमान
ईषत- अलम
ईद- मुहर्रम
उ
उत्कृष्ट- निकृष्ट
उद्घाटन- समापन
उन्मीलन- निमीलन
उत्तरार्ध- पूर्वार्द्ध
उत्तर- दक्षिण
उपयोगी- अनुपयोगी
उत्थान- पतन
उद्धत- विनत
उच्च- निम्न
उपचार- अनुपचार
उपकार- अपकार
उत्साह- अनुत्साह
उन्नत- अवनत
उर्वरा- बंजर
उदार- कृपण
उन्मुख- विमुख
उत्पत्ति- विनाश
उत्कर्ष- अपकर्ष
उपसर्ग- प्रत्यय
उन्मूलन- रोपण
उद्देश्य- निरुद्देश्य
उचित- अनुचित
उक्त- अनुक्त
उदगम- विलय
ऊषा- संध्या
उज्ज्वल- धूमिल
उदयाचल- अस्ताचल
उधार- नकद
उत्तम- अधम
उत्तेजित- शमित
उग्र- सौम्य
उपेक्षा- अपेक्षा
उपस्थित- अनुपस्थित
उत्तीर्ण- अनुत्तीर्ण
उष्ण- शीतल
उपादेय- अनुपादेय
उतरन- नवीन
ऊ
ऊर्ध्व- अधर
ऊँच- नीच
ऊष्मा- शीतलता
ऊपर- नीचे
ऋ
ऋत- अनृत
ऋणात्मक- धनात्मक
ऋजु- वक्र
ऋण- धन
ऋद्धि- विपन्न
ए- विलोम शब्द
एक- अनेक
एकता- अनेकता
एकांगी- सर्वांगीण
एकांकी- अनेकांकी
एकाकी- भीड़, मेला
एकत्र- विकीर्ण
एकाग्र- चंचल
एकाधिकार- सर्वाधिकार
एकश्रुत- बहुश्रुत
एकतंत्र- बहुतन्त्र
एकनिष्ठ- सर्वनिष्ठ
एड़ी- चोटी
ऐषणा- अनैषडा
ऐ
ऐहिक- पारलौकिक
ऐश्वर्य- अनैश्वर्य
ऐच्छिक- अनैच्छिक
ऐतिहासिक- अनैतिहासिक
ओ
ओजस्वी- निस्तेज
ओतप्रोत- विहीन
ओछा- गम्भीर
ओह- वाह
औ
औपचारिक- अनौपचारिक
औचित्य- अनौचित्य
औरत- आदमी
औरस- दत्तक
औषधि- अनौषधि
औदार्य- अनौदार्य
क
कर्षण- विकर्षण
कृतज्ञ- कृतघ्न
कुसंग- सुसंग
कनिष्ठ- वरिष्ठ, ज्येष्ठ
कपटी- निष्कपट
कटु- मृदु
करुण- निष्ठुर
कठोर- कोमल
क्रूर- सदय
कर्म- अकर्म
कर्कश- मधुर
कुसुम- वज्र
कडुआ- मीठा
कायर- साहसी, निडर
कीर्ति- अपकीर्ति
कुटिल- सरल
क्रमबद्ध- क्रमहीन
सकाम- निष्काम
कर्मठ- आलसी
कृश- पुष्ट, स्थूल
कलुष- निष्कलुष
क्रोध- क्षमा
कृपा- कोप
कृत्रिम- नैसर्गिक, प्रकृत, स्वाभाविक
कुरूप- सुंदर, सुरूप
कल्पित- वास्तविक
कदाचित- निश्चित
कुसंगति- सत्संगति
कृष्ण- श्वेत, शुक्ल
क्रय- विक्रय
कुपुत्र- सुपुत्र
कुपात्र- सुपात्र
कृपणता- उदारता
कुकृत्य- सुकृत्य
कर्मण्य- अकर्मण्य
कदाचार- सदाचार
कलियुग- सतयुग
कुलदीप- कुलांगर
ख
खंड- अखंड
खंडित- अखंडित
खाद्य- अखाद्य
खरा- खोटा
खंडन- मंडन
ख्यात- कुख्यात
खास- आम
खगोल- भूगोल
खग- मृग
खीझना- रीझना
खेचर- भूचर
खेद- हर्ष
ग
गंभीर- चपल, वाचाल
गमन- आगमन
गृही- त्यागी, अगृही
गण्य- नगण्य
गत- आगत, प्रत्यागत
गुणाढ्य- गुणहीन
गुण- अवगुण, दोष
गुरु- लघु, शिष्य
गृहस्थ- सन्यासी
गणतंत्र- राजतंत्र
गोचर- अगोचर
गद्य- पद्य
गूढ़- प्रकट
गहरा- छिछला
ग्रीष्म- शरद
ग्रहीता- दाता
गोपनीय- प्रकाशनीय
गति- विराम
गीर्ण- उद्गीर्ण
गुप्त- प्रकट
गौण- मुख्य
गौरव- लाघव
ग्रामीण- नागरिक, शहरी
ग्रस्त- मुक्त
गेय- अगेय
गरल- सुधा
गरिमा- लघिमा
घ
घना- विरल
घात- प्रतिघात
घातक- रक्षक
घृणा- प्रेम/ स्नेह
घाटा- मुनाफा
घटक- समुदाय
घोष- निर्घोष, अघोष
घटिया- बढ़िया
घनिष्ठ- दूरस्थ
च
चर्चित- अचर्चित, गुमनाम
चपल- स्थिर
चिर- अचिर, नश्वर
चेतन- जड़
चिरन्तन- नश्वर
चोर- साधु
चरित्रवान- चरित्रहीन
चतुर- मूर्ख
चिरंजीवी- अल्पजीवी
चिरायु/ दीर्घायु- अल्पायु
च्युत- संयुत
चेष्ट- निश्चेष्ट
चेतना- मूर्छा
चाटुकार- स्वाभिमानी
चारु- अचारु
चित्र- विचित्र
चुस्त- शिथिल, सुस्त
छ
छल- निश्छल
छादन- प्रकाशन
छात्र- छात्रा
छिन्न- संलग्न
छूत- अछूत
छाया- धूप
छद्म- व्यक्त
ज
जड़- चेतन
जल- थल
जंगम- स्थावर
जन्म- मृत्यु
जीवन- मरण
जीवित- मृत
जागृत- सुप्त, सुषुप्त
जनक- जननी
जल- थल, निर्जल
जटिल/ क्लिष्ट- सरल
जागरूक- उदासीन
जर्जर- दृढ़
जितेंद्रिय- इंद्रियासक्त
जागरण- निद्रा
जातीय- विजातीय
जनाकीर्ण- जनहीन
ज्योतिर्मय- तमोमय
ज्वार- भाटा
ज्योति- तम
जंगली- पालतू
जय- पराजय
ज्वलन- शमन
झ
झूठ- सच
झोपड़ी- महल
झगड़ा- शांति
झंकृत- निस्तब्ध
झीना- गाढ़ा
ट
टीका- भाष्य
टल- अटल
ठ
ठोस- द्रव
ठिगना- लम्बा
ठंडा- गर्म
ड
डरपोक- निडर
डाल- पत्ती
ढ
ढंग- बेढंग
ढाढस- त्रास
ढाल- तलवार
ढीठ- विनम्र
त
तट- मझधार
तल- अतल
तनय- तनया
तन्वंगी- स्थूलंगी
तरल- ठोस
तुकांत- अतुकांत
तंद्रा- जागरण
तप्त- शीत
तामसिक- सात्विक
तारुण्य- वार्धक्य
तृष्णा- वितृष्णा, तृप्ति
तृप्त- अतृप्त
तीक्ष्ण- कुंद
तिक्त- मधुर
तरुण- वृद्ध
त्यक्त- गृहीत
त्याज्य- ग्राह्य
तुष्ट- रुष्ट
तीव्र- मंद
तेजस्वी- निस्तेज
तटस्थ- सापेक्ष
तुच्छ- महान
थ
थाह- अथाह
थकावट- स्फूर्ति
थोड़ा- बहुत
थोक- फुटकर
द
दास- स्वामी
दरिद्र- सम्पन्न
देह- विदेह
देय- अदेय
दंड- क्षमा, पुरुस्कार
दयालु- क्रूर
दुःसाध्य- सुसाध्य
दुर्बुद्धि- सुबुद्धि
दुर्बल- सबल
दृश्य- अदृश्य
दुर्लभ- सुलभ
दुर्गम- सुगम
दुर्भाग्य- सौभाग्य
दृष्ट- अदृष्ट
दोष- गुण
दोषी- निर्दोष
दुर्दांत- शांत
दक्षिण- वाम, उत्तर
दमित- उत्तेजित
दीर्घ- ह्रस्व, लघु
दीर्घकाय- कृशकाय
दुखी- सुखी
दुशील- सुशील
दुराग्रह- आग्रह
दुराचार- सदाचार
दुर्जन/ दुष्ट- सज्जन
दूरवर्ती- निकटवर्ती
दैविक- भौतिक
दैत्य- देव
दूषित- स्वच्छ
दिवा- रात्रि
दाता- सूम, याचक
दानी- कृपण
दैहिक- ऐहिक
द्वंद- शांति
ध- vilom shabd in hindi
धर्म- अधर्म
धरा- गगन
धनी- निर्धन
धीरोदात्त- धीरोधत्त
धृष्ट- नम्र
धवल- कृष्ण, श्याम
धीर- अधीर
धैर्य- अधैर्य
ध्वंस- निर्माण
ध्रुव- अस्थिर
धूप- छांव
न
नख- शिख
नगर- ग्राम
नर- नारी
नूतन- पुरातन
निर्मल- मलिन
निरोग- रोग
न्याय- अन्याय
नीरस- सरस
नास्तिक- आस्तिक
नौकर- मालिक
निष्कंटक- कंटकाकीर्ण
निज- पर
निर्भीक- डरपोक
निरादर- आदर, सादर
निरावृत- आवृत्त
निरुद्विग्न- उद्विग्न
निवृत्त- प्रवृत्त
निःशंक- सशंक
निष्कलंक- सकलंक
नित्य- अनित्य
निःसीम- ससीम
निरर्थक- सार्थक
निर्दयी- दयालु, दयावान
निर्गमन- आगमन
निर्वाक- सवाक
निश्चेष्ट- सचेष्ट
निषिद्ध- विहित
निंद्य- अनिंद्य, वंद्य
निरक्षर- साक्षर
निष्काम- सकाम
निष्पाप- पाप
न्यूनतम- अधिकतम
न्यून- अधिक
निंदा- स्तुति, प्रसंशा
नीति- अनीति
निर्माण- विध्वंस
नैसर्गिक- कृत्रिम
नियमित- अनियमित
नश्वर-शाश्वत
नरक- स्वर्ग
प
परकीय- स्वकीय
पाठ्य- अपाठ्य
पाठक- श्रोता
पराधीन-स्वाधीन
परिग्रह- अपरिग्रह
परोक्ष- प्रत्यक्ष
पापचेता- पापमुक्त
पार्थिव- अपार्थिव
पूर्वार्द्ध- उत्तरार्द्ध
पृथक- संयुक्त
पौरूष- स्त्रीत्व
पतिव्रता- कुलटा
प्रच्छादन- अनाच्छादन
प्रदान- आदान
प्रातः- सायं
प्रबुद्ध- बुद्धिहीन
प्रमेय- अप्रमेय
पक्का- कच्चा
पूरब- पश्चिम
पराजय- जय
परास्त- विजयी
पल्लवन- संछेपण
प्रफुल्ल- म्लान
प्रशंसक- निंदक
पंडित- मूर्ख
प्राप्तयाशा- दुराशा
पक्ष- विपक्ष
पक्षपाती- निष्पक्ष, तटस्थ
पर्णकुटी- प्रासाद
पुरस्कार- दंड
पतन- उत्थान
पालक- संहारक
परिश्रम- विश्राम
पंथ- कुपंथ
पतित- अपतित
पर- स्व
परमार्थ- स्वार्थ
प्रख्यात- कुख्यात
परुष- कोमल
पवित्र- अपवित्र
परिमित- अपरिमित
पुण्य- पाप
पाक- नापाक
पसंद- नापसंद
पूर्ण- अपूर्ण
प्रेम- घृणा
प्रीति- द्वेष
पूर्वाह्न- अपरान्ह
पृष्ठभाग- अग्रभाग
प्रकाशन- गोपन
प्रकट- गुप्त
प्राची- प्रतीची
प्रथम- अंतिम
प्रामाणिक- अप्रामाणिक
प्रशस्त- संकुचित
प्रशांत- उद्भ्रांत
प्रियोक्ति- कटूक्ति
प्रमुख- सामान्य
प्रतिकूल- अनुकूल
प्राचीन- अर्वाचीन, नवीन
प्रवर- अवर
प्रवृत्ति- निवृत्ति
पात्र- कुपात्र
पूर्ववर्ती- परवर्ती, उत्तरवर्ती
पतनोन्मुख- विकासोन्मुख
प्रसाद- विषाद
प्रखर- मंद
प्रवेश- निकास
प्रोत्साहित- हतोत्साहित
प्रकृति- पुरुष
फ# vilom shabd
फल- कुफल
फूल- कांटा
फाटक- हाटक
फुल्ल- म्लान
फायदा- नुकसान
फलित- अफलित
फलाहारी- अनाजी
फैलना- सिकुड़ना
ब
बोध्य- दुर्बोध्य
बंधन- मुक्ति, मोक्ष
बद्ध- मुक्त
बुद्धिमान- मूर्ख
बहु- अल्प
बहुमत- अल्पमत
बलवान- बलहीन
बंजर- उर्वर
बोध- अबोध
बाह्य- आंतरिक, आभ्यंतर
बर्बर- सभ्य
बाढ़- सूखा
बढ़िया- घटिया
बेमेल- संगत
बहुधा- यदा कदा
बीमार- तंदुरुस्त
बेडौल- सुडौल
ब्याहा- कुंवारा
बेदम- दमदार
बड़बोला- गुमसुम
भ
भेद- अभेद
भक्ष्य- अभक्ष्य
भला- बुरा
भिक्षुक- दाता
भद्र- अभद्र
भय- अभय
भाव- अभाव, कुभाव, दुर्भाव
भयाक्रांत- भयशून्य
भव्य- साधारण
भोक्ता- भुक्त
भोगी- योगी
भारी- हल्का
भूषण- कुभूषण
भगवान- भगवती
भंजक- योजक
भाग्य- दुर्भाग्य
भूमिका- उपसंहार
भोग्य- अभोग्य
भ्रामक- निश्चयात्मक
भूगोल- खगोल
भावी- भूत
भिन्न- अभिन्न
भूतकाल- भविष्यकाल
भौतिक- आध्यात्मिक
भ्रांत- निर्भ्रांत
भ्रामक- निश्चयात्मक
भूतपूर्व- अभूतपूर्व
भेद्य- अभेद्य
म # opposite words in hindi
मंगल- अमंगल
मंद- शीघ्र
मनसा- कर्मणा
मर्त्य- अमर्त्य
महिमा- लघिमा
मित्र- शत्रु
मैत्री- अमैत्री
मूक- वाचाल
महात्मा- दुरात्मा
महायोगी- महाभोगी
मिलन- विरह
मंथर- क्षिप्र
मतैक्य- मतभेद
मनुज- दनुज
महत्तम- लघुत्तम
मानव- दानव
मिथ्या- सत्य
मसृण- रुक्ष
मृदुल- सख्त, कठोर
मनोरम- वीभत्स
ममता- निर्ममता
मानवीय- अमानवीय
मानवता- नृशंसता
मलिन- पवित्र
महल- झोपड़ी
मुक्ति- बंधन
मिट- अमिट
मधुर- कटु
मान- अपमान
मृत्यु- जीवन
माता- पिता
मूल्यवान- मूल्यहीन
मुदित- खिन्न
मूल- निर्मूल
मौन- मुखर
मीठा- नमकीन
मूढ़- ज्ञानी
मितव्ययी- खर्चालु
मौलिक- अमौलिक
मुख- पृष्ठ
मान्य- अमान्य
मुसीबत- आराम
य
योगी- भोगी
यश- अपयश
यद्यपि- तथापि
यथार्थ- काल्पनिक
यादृश- तादृश
युद्ध- शांति
योग्य- अयोग्य
युयुत्सा- मैत्री
यति- गृहस्थ
याद- भूल
यौवन- बुढापा
यथेष्ट- कम, स्वल्प
र
रात- दिन
राम- रावण
राजा- रंक, प्रजा, रानी
रक्षक- भक्षक
रहित- सहित
रिक्त- सिक्त, भरा
रोगी- निरोगी
रोहण- अवरोहण
रसवान- नीरस
रुचि- अरुचि
राग- द्वेष, विराग
रूप- कुरूप
रूढ़िवादी- स्वच्छन्दवादी, उदारवादी
रत- विरत
रंगीन- रंगहीन, बेरंग
रिपु- मित्र
रचना- ध्वंस
राष्ट्रप्रेम- राष्ट्रद्रोह
रद्द- बहाल
रहमदिल- बेरहम
राहत- प्रकोप
रक्षित- अरक्षित
ल
लंघनीय- अलंघनीय
लज्जावान- निर्लज्ज
लाभ- हानि
लिप्त- निर्लिप्त
लुप्त- व्यक्त
लक्ष्य- अलक्ष्य
लघु- दीर्घ
लंबाई- चौड़ाई
लेन- देन
लब्ध- प्रदत्त
लालसा- विरक्ति
लायक- नालायक
लौकिक- अलौकिक, पारलौकिक
लोक- परलोक
लचीला- कड़ा
लोभ- निर्लोभ, निःस्पृह
लिखित- मौखिक
लाभदायक- हानिकारक
लापरवाह- सावधान
लुभावना- घिनौना
रौद्र- शांत
लक्षित- अलक्षित
व
वर- वधू
वरदान- श्राप, अभिशाप
वाचाल- मूक
वृद्ध- बालक
वादी- प्रतिवादी
वैभव- दारिद्र्य
विशेष- सामान्य
विधवा- सधवा
विधुर- सपत्नीक
विहित- निषेध
विदित- अविदित
वरिष्ठ- कनिष्ठ
विदेशी- स्वदेशी
विवाद- निर्विवाद
वंदनीय- निंदनीय
विपन्न- सम्पन्न
वध्य- अवध्य
वर्जनीय- ग्रहणीय
विद्या- अविद्या
विभाज्य- अविभाज्य
विशिष्ट- सामान्य
विश्रांत- क्लांत
विभव- पराभव
वैमनस्य-सौमनस्य
विस्तृत- संछिप्त
विष- अमृत
विजय- पराजय
विकास- ह्रास
विशाल-क्षुद्र
वैषम्य- साम्य
व्यवस्थित- अव्यवस्थित
वीर- कायर
वंध्या- उर्वरा
विस्मरण- स्मरण
व्यष्टि- समष्टि
वृष्टि- अनावृष्टि
विकारी- अविकारी
विभ्रांत- शांत
विराट- लघु
विशुद्ध- अशुद्ध
वयस्क- नाबालिग
वर्ण- विवर्ण
वर्णनीय- अवर्णनीय, वर्णनातीत
वैयक्तिक- सार्वजनिक
विनम्र- उच्छृंखल,
विश्लेषण- संश्लेषण
वफादार- बेवफा
विपुल- स्वल्प
विग्रह- संधि, समास
वेदना- आनंद
वैतनिक- अवैतनिक
वैध- अवैध
विमुख- उन्मुख
विरल- अविरल
विज्ञ- अज्ञ
वसन्त- पतझड़
वांछित- अवांछित
वैधानिक- अवैधानिक
व्यभिचारी- सदाचारी
व्यापक- संकुचित
विषाद- हर्ष
वस्त्रधारी- वस्त्रहीन
विस्मरणीय- अविस्मरणीय
श
शांत- अशांत
शुभ- अशुभ
शुष्क- आर्द्र, नम
शीत- उष्ण
शेष- अशेष
शंक- निःशंक
शयन- जागरण
शारीरिक- मानसिक
शिक्षित- अशिक्षित
शिक्षा- अशिक्षा
शिक्षक- शिक्षार्थी, विद्यार्थी
शिष्ट- अशिष्ट
श्याम- श्वेत
श्यामा- गौरी
शानदार- शर्मनाक
शर्मीला- बेशर्म
श्लिष्ट- अश्लिष्ट
शिव- अशिव
शहरी- देहाती
शकुन- अपशकुन
शमित- उत्तेजित
शरीरी- अशरीरी
शठता- सज्जनता
शाप- वरदान
शालीन- धृष्ट
शुक्ल- कृष्ण
शूर- कायर, भीरू
शिथिल- दृढ़
शीघ्रता- विलंब
शब्द- निःशब्द
शरण- अशरण
शस्त्र- अस्त्र
शयन- जागरण
शायद- अवश्य
शिख- नख
शिखर/ शीर्ष- तल
शिष्य- गुरु
शुद्धि- अशुद्धि
शुल्क- निःशुल्क
शोभन- अशोभन
शुचि- अशुचि
शोक- हर्ष
शोषक- पोषक
श्वास- प्रश्वास
शस्त्रीकरण- निःशस्त्रीकरण
शाश्वत- क्षणिक
शक्तिमान- शक्तिहीन
शक्तिशाली- निर्बल
शक्ति- क्षीणता
शासक- शासित
स # vilom shabd in hindi
संस्कृत– असंस्कृत
संस्कृति- विकृति
संकल्प- विकल्प
संछिप्त- विस्तृत
संछेप- विस्तार
संघटन- विघटन
सर्जन- ध्वंस
संज्ञावान- संज्ञाहीन
संदिग्ध- असंदिग्ध
संपत्ति- विपत्ति
संभावित- असंभावित
संभ्रम- संयम
संकीर्ण- विकीर्ण
संग- निस्संग
संतोष- असंतोष
संदूषित- संशोधित
संदेह- निःसंदेह
संग्रह- विग्रह
संत- असंत
सम्पूर्ण- अपूर्ण
स्वीकार- अस्वीकार
साकार – निंदा
साक्षर- निरक्षर
सम- विषम
सज्जन- दुर्जन
सित- असित
सहित- रहित
संयोग- वियोग
समर्थ- असमर्थ
सूक्ष्म- स्थूल, विराट
संभव- असंभव
सजीव- निर्जीव
सत्य- असत्य
सत्यवादी- मिथ्यावादी
सत्याग्रह- दुराग्रह
सृष्टि- प्रलय
स्वर्ग- नर्क
स्वर्गीय- नारकीय
संकलन- व्यकलन
स्वस्थ- अस्वस्थ
सधवा- विधवा
संस्थापन- विस्थापन
स्वकीया- परकीया
समास- व्यास, विग्रह
स्वर- व्यंजन
सात्विक- तामसिक
सम्बद्ध- असम्बद्ध
सुकाल- दुकाल
सुलभ- दुर्लभ
सखा- शत्रु
समूल- निर्मूल
सुसाध्य- दुःसाध्य
समादृत- निरादृत
सशस्त्र- निरस्त्र
स्याह- सफेद
स्वधर्म- परधर्म
सशुल्क- निःशुल्क
स्पर्द्धा- सहयोग
समर्थक- विरोधी
समर्थन- विरोध
सुमार्गी- कुमार्गी
समाधान- समस्या
समुपयुक्त- अनुपयुक्त
सुरूप- कुरूप
सहित- रहित
सवर्ण- असवर्ण
सदाचार- दुराचार
स्वार्थी- परमार्थी
स्वार्थ- परमार्थ
सापेक्ष- निरपेक्ष
संधि- विच्छेद
सुशील- दुष्शील
सगुण- निर्गुण
संशय- निःसंशय
स्थावर- जंगम
समष्टि- व्यष्टि
सुबुद्धि- दुर्बुद्धि
स्वलपायु- चिरायु
स्वीकृति- अस्वीकृति
स्वावलंबी- परावलम्बी
सुधा- गरल
सोत्साह- हतोत्साह
सहोदर- अन्योदर्य
स्वस्थ- रुग्ण
सुदूर- निकट
समीपवर्ती- दूरवर्ती
सत्कार- तिरस्कार
सत्कर्मी- दुष्कर्मी
सदाशय- दुराशय
सच्चरित्र- दुश्चरित्र
स्वतंत्रता- परतंत्रता
सत- असत
सम्मुख- विमुख
सन्यस्त- गृहस्थ
सफल- असफल, निष्फल
समर्थन- विरोध
संयोग- वियोग
सुयोग- कुयोग
सुगंध- दुर्गन्ध
सुफल- कुफल
सुगम- दुर्गम
सुपथ- कुपथ
सुसंगति- कुसंगति
सपूत- कुपूत
सुमति- कुमति
सत्कर्म- कुकर्म
सुअवसर- कुअवसर
सुपात्र- कुपात्र
सुखांत- दुखांत
सुपाच्य- कुपाच्य
सुप्रबंध- कुप्रबंध
स्वाभाविक- अस्वाभाविक
स्वानुभूति- परानुभूति
सहानुभूति- घृणा
सम्मुख- नेपथ्य
स्वदेश- परदेश
स्वागत- तिरस्कार
सुबोध- दुर्बोध
संगत- असंगत
सम्पद- विपद
संकोच- निःसंकोच
स्मरण- विस्मरण
सक्षम- अक्षम
सभ्य- असभ्य
सम्पन्न- विपन्न
सरल- जटिल
सहृदय- हृदयहीन
संकीर्ण- उदार
स्पष्ट- अस्पष्ट
सौम्य- उग्र
सूर्यास्त- सूर्योदय
संश्लेषण- विश्लेषण
सर्द- गरम
ह
हित- अहित
ह्रस्व- दीर्घ
हिंसा- अहिंसा
हताश- आशावान
ह्रास- वृद्धि
हर्ष- विषाद
हमारा- तुम्हारा
हंसना- रोना
हार- जीत
हितकर- अहितकर
हानिप्रद- लाभप्रद
होनी- अनहोनी
हरियाली- सूखा
हास- रुदन
हथियारबंद- निहत्था
हमदर्द- बेदर्द
हल्का- भारी
क्ष
क्षत- अक्षत
क्षमता- अक्षमता
क्षणिक- शाश्वत
क्षीण- पुष्ट
क्षुब्ध- शांत
क्षुण्ण- अक्षुण्ण
क्षर- अक्षर
क्षमा- दंड
क्षति- लाभ
क्षुद्र- विराट
क्षय- अक्षय
त्र
त्रिकोण- षटकोण
त्रिकुटी- भृकुटि
ज्ञ
ज्ञान- अज्ञान
ज्ञानी- अज्ञानी, मूढ़
ज्ञात- अज्ञात
ज्ञेय- अज्ञेय
श्र # vilom shabd in hindi
श्रीगणेश- इतिश्री
श्रम- विश्राम
श्रेष्ठ- तुच्छ, निम्न
श्रोता- वक्ता
श्रद्धा- घृणा
श्रव्य- अश्रव्य
श्रुत- अश्रुत
श्राप- आशीर्वाद
श्रीमान- श्रीमती
श्रवण- दर्शन